Φεύγοντας απ΄την Κρήτη

Το 1567 ο Θεοτοκόπουλος ή όπως έμεινε στην ιστορία ως Ελ Γκρέκο, πήγε στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Βενετία. Έφυγε απ’ την πατρίδα του για να εξελιχθεί καλλιτεχνικώς, να αλλάξει ριζικά την καλλιτεχνική του μορφή με βάση τα ιδεώδη της τότε δυτικοευρωπαϊκής τέχνης. Θαυμάζει τη Βενετσιάνικη ζωγραφική και τη σημασία, που αυτή δίνει, στη χρήση του φωτός και του χρώματος. Γνωρίζει πολύ σημαντικούς ζωγράφους, τον Τιτσιάνο, τον Τιντορέτο, το Βερονέζε και τον Μπασάνο. Το πρώτο του έργο, στο οποίο συνδυάζονται η Βυζαντινή και η αναγεννησιακή τεχνοτροπία και ταυτόχρονα φανερώνεται το ¨πέρασμα¨ απ’ την πρώτη στη δεύτερη είναι το τρίπτυχο της Μόντενα.

Έμαθε να ζωγραφίζει συνθέσεις με ψηλόλιγνες μορφές, χρησιμοποιώντας πλούσια φωτεινά χρώματα και να αποδίδει την προοπτική του βάθους, ξεπερνώντας έτσι το βυζαντινό ύφος που τον χαρακτήριζε μέχρι τότε. Ζωγράφισε κυρίως θρησκευτικά θέματα, όπως ο Ευαγγελισμός, η Βάφτιση του Χριστού, η Θεραπεία του τυφλού, ο μυστικός δείπνος , η Προσκύνηση των ποιμένων, ο Διωγμός απ’ το ναό και άλλα.

Όμως και στη Βενετία δεν παρέμεινε αρκετό καιρό. Αφού στη Βενετία απορρόφησε τον εντυπωσιακό χρωματισμό έκφρασης της ενετικής ζωγραφικής, της Μανιέρας, έφυγε για τη Ρώμη για να τελειοποιήσει αυτά που είχε μάθει. Η διαφορά αυτή στη ζωγραφική του φαίνεται καθαρά στον πίνακα: “ο διωγμός των εμπόρων από το ναό του Σολομώντος”.

Από το 1570 ως το 1577 ο Γκρέκο έζησε στη Ρώμη. Εκεί συνάντησε πολλούς διανοούμενους, διευρύνοντας έτσι τον κύκλο των γνωριμιών του.
Το 1577 ο Γκρέκο πήγε στην Ισπανία, όπως και πολλοί Ιταλοί καλλιτέχνες, για να εργαστεί στη διακόσμηση του ανακτόρου του Εσκοριάλ. Γρήγορα όμως εγκατέλειψε την Αυλή του Φιλίππου Β΄ και εγκαταστάθηκε οριστικά στο Τολέδο, θρησκευτική πρωτεύουσα της Ισπανίας. Ανέλαβε μεγάλες παραγγελίες και ζωγράφισε προσωπογραφίες, εικόνες των Αποστόλων και πίνακες εκκλησιαστικού περιεχομένου για εικονοστάσια. Απέκτησε πολλούς θαυμαστές, όπως τους αδελφούς Καστίγια, τον Κοβαρούμπιας, το μοναχό Παραβιθίνο και άλλους, οι οποίοι έγιναν πιστοί του φίλοι και παραγγελιοδότες των έργων του.Έζησε μαζί με τη Χερόνιμα ντε λας Κουέβας, ένα από τα λιγοστά γυναικεία πρόσωπα που ζωγράφισε. Το 1578 απέκτησαν ένα γιο, τον Χόρχε Μανουέλ ( Γεώργιο Εμμανουήλ ), ο οποίος ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του, χωρίς όμως μεγάλη επιτυχία.
Την περίοδο αυτή ο Γκρέκο αποβάλλει τις επιδράσεις των Ιταλών καλλιτεχνών και αναπτύσσει ένα δικό του προσωπικό ύφος με πολύ πιο εκφραστικά χρώματα. Οι μορφές όλο και περισσότερο στερούνται τη σωματικότητα, μπαίνουν σε κίνηση από τεθλασμένες γραμμές και επιμηκύνονται τόσο, που παίρνουν το σχήμα της φλόγας. Η στενόμακρη φόρμα πολλών από τους θρησκευτικούς πίνακες του Γκρέκο γίνεται όλο και πιο ψηλή. Με τον τρόπο αυτό δημιουργεί μια ψευδαίσθηση μορφών που αιωρούνται στον ουρανό.

Επιπλέον χαρακτηριστικό της τέχνης του είναι ότι δε συναντάται σχεδόν καθόλου στις περιγραφές του η φύση. Η τέχνη του εμπνέεται κυρίως από το ανθρώπινο πνεύμα. Στον κόσμο του δε φαίνεται ποτέ ο ήλιος. Τα έργα του τα χαρακτηρίζει η έντονη εκφραστικότητα στα μάτια και στα χέρια.
Επί 30 χρόνια και άνω στην Ισπανία ταυτιζόταν η εικονογραφία στο Τολέδο με το έργο του Ελ Γκρέκο.

Η πρώτη μεγάλη ιδιομορφία του Θεοτοκόπουλου είναι ότι μεγάλωσε και διαμορφώθηκε ως καλλιτέχνης σ’ έναν κόσμο που είχε τις δικές του πολιτισμικές αξίες και μετά, αφού τον εγκατέλειψε, κατάφερε όχι μόνο να προσαρμοστεί σε ένα καινούριο κόσμο, αλλά και να διαπρέψει.
Κοιτάζοντας τα έργα της μεταβυζαντινής τέχνης, που παράγονται το 16’ αιώνα στην Κρήτη και συγκρίνοντάς τα με τα αντίστοιχα δυτικά, βλέπει κανείς το χάσμα που χωρίζει τους δύο αυτούς κόσμους, παρ’ όλο που δεν είχε επιδράσει ακόμα εκεί η δυτική τέχνη.
Μετά απ’ όλα αυτά, κατάφερε με τη ζωγραφική του, με ευφυή τρόπο να ανανεώσει και να εμπλουτίσει τις αξίες της βυζαντινής και της δυτικής παράδοσης. Έτσι ξαναγυρίζει στα πνευματικά ιδεώδη της Μεταβυζαντινής τέχνης.
Πεθαίνει στις 7 Απριλίου 1614 αφήνοντας αρκετά χρέη, καθώς και 200 εικόνες, άλλα τόσα σχεδιαγράμματα, ελληνικά και ιταλικά βιβλία.